Kleurenlithografie

De thuiskomst, Jan Decleir, 2021.

Originele litho in 4 drukgangen en lino op Zerkall Litho VI, door Jan Decleir op steen getekend en gedrukt door Atelier Hans Van Dijck¨multipels, als premie voor De Vrienden van De Zwarte Panter (prent opgenomen met toestemming van De Zwarte Panter)

Kleurenlithografie is ook gekend als chromolithografie, chróma is het Oudgrieks woord voor kleur. De techniek van de kleurenlithografie verloopt technisch gezien hetzelfde als bij monochrome (éénkleurige) lithografie. Het grote verschil is dat de lithograaf elke kleur afzonderlijk drukt. Voor elke kleur is dus een aparte tekening op een steen nodig (1). De lithograaf moet dus op voorhand de compositie goed overdenken. Aandachtspunten naast kleurseparatie bij kleurenlitho zijn onder meer de positionering van de verschillende ‘kleurtekeningen’ (de zogenaamde registratie), de impact van de verschillende kleuren op elkaar, de droogtijden tussen de drukgangen en de transparantie van de kleuren.

Deze kleurenlitho van Rudy kwam tot stand na vier drukgangen in vier kleuren, hoe we dat deden, lees je hieronder

It is what it is

Er zijn verschillende mogelijkheden om in kleur te drukken. Je kan voor elke kleur een andere steen gebruiken. Dit heeft het voordeel dat je kunt blijven (proef)drukken zolang je de betekende stenen bewaart. Je kan zelfs de volgorde van de drukgangen veranderen. Bij de techniek met meerdere stenen is een juiste registratie of positionering van de prent op de steen belangrijk. Je wil immers zeker zijn dat de verschillende drukgangen op de juiste plaats terechtkomen. Een tweede mogelijkheid is de reductietechniek, zoals die ook bij hoogdruk gekend is, je zou die techniek als een variant op de Manière Noire of de Acid Tinting techniek kunnen zien. Je begint met een zwart vlak, waar je delen uit weghaalt en dat je in een bepaalde kleur drukt. Bij een volgende drukgang haal je meer delen van de prent weg enzoverder. Bij deze aanpak begin je best met een lichte kleur te drukken en ga je stelselmatig donkerder werken. Het spreekt voor zich dat je hier een zeer strikte opeenvolging hebt van de drukgangen, je kan immers niet terugkeren naar een eerdere drukgang. Er is dus ook geen mogelijkheid om op voorhand proeven te drukken. It is what it is en veel zal dus afhankelijk zijn van de ervaring van de drukker.

Een derde optie gaat in plaats van reductie uit van additie, dingen toevoegen. Deze techniek werkt ook met één steen. Na elke drukgang etst of greint de lithograaf de steen. Daarna brengt hij een nieuwe tekening aan, die hij vervolgens drukt. Omdat je dit veel moeilijker kan plannen, is het eigenlijk een heel intuïtieve manier van werken, wat soms tot zeer verrassende resultaten kan leiden. Hier gaan we dieper in op variante van deze techniek: een snelle manier om kleurenlitho’s te maken met 1 steen. Er zijn vele manieren om tot een resultaat te komen, experimenteren is de boodschap! Je kan uiteraard ook met meerdere stenen werken of stenen en alternatieve dragers (hout, metaal, polyester) combineren. Het zal dan belangrijk zijn ervoor te zorgen dat de tekeningen op de juiste plaats gepositioneerd zijn, de hier voorgestelde techniek omzeilt dat probleem.

Ontwerp, kleur en steen

Maak een ontwerp dat uit verschillende kleurvlakken of -lijnen is samengesteld: een heuse kleurenstudie. Je kan dat uiteraard met de vrije hand overbrengen op de steen, of met vetvrij carbonpapier of dergelijke. Nu wil je die verschillende kleuren over elkaar drukken, het is dus belangrijk te bedenken welke kleur je onderaan wil en welke je uiteindelijk helemaal bovenaan wil. Het is verstandig de inkt even uit te wrijven op een stuk papier, de kleur kan immers sterk verschillen van wat je zou verwachten. Je kan op die manier ook testen wat verschillende kleuren over elkaar geven. Soms kan je besluiten om de inkt transparanter te maken, daartoe bestaan speciale lithovernissen en andere producten om de inkten te modificeren. Afhankelijk van deze proefjes, kan je een geschikte drukvolgorde uitwerken.

Schuur een steen en breng er een prent op aan. Prepareer die naar behoren (2). Let op, bij drukken in kleur gebruik je steeds een rubberen rol.

Start de persen

Nu druk je deze in de gewenste kleur, dit is de zogenaamde eerste drukgang. Daarna was je de inkt uit met terpentijnolie en schuur je de steen opnieuw, zeer kort met korrel #100, dan 1x #180 en 1x #220. Je mag de geest in de steen nog zien, dat zal je helpen als leidraad bij het vervolg van je tekening. Nu kan je de tweede tekening aanbrengen en ook weer prepareren zoals het hoort. Deze kan je gebruiken voor je tweede kleur ergo tweede drukgang. En zo ga je voort tot de prent af is.

Bij deze snelle techniek zal je wel af en toe wat moeten corrigeren, omdat de onderliggende tekening mogelijk nog wat inkt kan pakken. Dat kan door plaatselijk te zuren of te schuren. Mocht je de laatste prent willen bewaren, was de inkt uit en zet er zwarte preparatie-inkt op, talk en een laagje gom.

(1) Je kan gescande beelden met fotoverwerkingsprogramma’s zoals Photoshop omzetten in CMYK-lagen en dit gebruiken als basis om in vier kleuren cyaan, magenta, geel en zwart (key-sleutel) op te splitsen. Hierover later meer.

(2) Zie bij basistechnieken voor uitleg

Na vier drukgangen kan de afgewerkte prent drogen