Bij de transfertechniek brengen we een beeld van een ander medium over op de steen om het nadien te drukken. De transfer met lithotransferpapier is een oude techniek om tekeningen of teksten over te zetten, maar ook het overbrengen van fotokopieën is mogelijk.
De transfermethode biedt dus vele mogelijkheden zoals collages en fotokopietransfers, maar ook het transfereren van houtsneden en etsen naar lithografische stenen is een optie. Daarnaast kan je ook monotypes transfereren.
Lithotransfer
Een interessante manier om beelden over te brengen is door gebruik te maken van lithotransferpapier, ook gekend als papier à report. Dit papier kan je zelf maken of in de handel verkrijgen, alhoewel dit laatste steeds moeilijker lijkt te worden. Er bestaan heel wat verschillende types transferpapier, die elk een specifieke toepassing kunnen hebben.
Lithotransferpapier is bedekt met een laag, waarop de kunstenaar kan tekenen, de coating isoleert de tekening, en dus het tekenmateriaal van het papier. Doordat de lijmachtige laag oplosbaar is in water kan men, door de tekenzijde van het papier op de steen te bevestigen en de achterzijde nat te maken, een tekening overbrengen op de steen.
Het voordeel is dat je prenten eender waar kan maken zonder dat je de zware steen moet meeslepen. Die prenten kan je in het atelier overzetten op de steen. Een ander voordeel is dat je niet in spiegelbeeld hoeft te tekenen. Deze techniek biedt dus vele interessante toepassingen, ook voor kunstenaars die niet vertrouwd zijn met het rechtstreeks tekenen op een steen. Je kan immers gewoon tekenen of schilderen op het papier, maar je kan ook een wrijftechniek (rubbing/frottage) toepassen, waarmee je een bepaalde ondergrond overneemt. Je kan de gemaakte tekening ook makkelijk aanpassen, bijvoorbeeld door delen weg te schrapen – wat op een steen veel lastiger is – of af te dekken (transfer resists).
Zelf lithotransferpapier maken…
Een gemakkelijke manier is litho-transferpapier maken met krantenpapier, water, gom en eiwit. Meng 250 milliliter water met 1 eiwit en 1 eetlepel arabische gom en borstel dit uit op een blad onbedrukt krantenpapier. Kleef daarna het blad vast met aquareltape op een stabiele ondergrond, zodat het mooi recht kan drogen. Het krantenpapier krijgt zo een coating waarop je, na droging, kan tekenen met lithokrijt. Best geschikt hiervoor is zacht lithokrijt, nummers 0 tot 3 (4 en 5 zijn te hard).
Een andere manier om een coating te verkrijgen is werken met sushirijst. Deze laat je lang koken en mix je nadien met een staafmixer. Nadien druk je de verkregen pap door een zeef en daarna door een gaasdoek. Dat residu kan je ook weer borstelen op krantenpapier. Het voordeel is dat je op dit papier ook de lavis-techniek – een gewassen tekening op basis van tusche-inkt – kan toepassen. Je kan er ook met lithografische inkt zeer fijne tekeningen op maken.
De prenten die op ‘ei’- of ‘sushi’-lithotransferpapier staan kunnen als volgt op de steen worden overgebracht:
- start met een voorbereide steen (zie steen voorbereiden) en een daarop afgestemde pers, eventueel kan de steen gevoeliger gemaakt worden, bijvoorbeeld met azijn.
- verwarm de steen (met een haardroger)
- leg het litho-transferpapier, met de prent onderaan, op de steen
- dep met watten 2 lagen onbedrukt krantenpapier met water (dus niet onderdompelen)
- plaats het verzadigde krantenpapier op het lithotransferpapier
- sluit onmiddellijk af met plastic om het verdampen van het water tegen te gaan
- leg het timpaan (ingevette karton) hierop
- laat het geheel onder druk een tiental keer door de pers gaan
- nadien verwijder je het transferpapier, het krantenpapier en de plastic, de prent staat nu op de steen
- de steen is nu klaar voor de eerste preparatie (zie ‘beeld fixeren’), verder volg je de gewone werkwijze
Het is ook mogelijk met zachtere papiersoorten zonder coating te werken, al is het resultaat iets minder stabiel. Als je dit wil doen, hoef je het papier niet nat te maken.
Fotokopie op steen
Met eender welke kopie op basis van poeder (toner) kan je een afbeelding overbrengen op een steen. Dit gaat niet met prints uit een inktjetprinter. Het vette poeder reageert immers op de steen, de inkt uit een inktjetprinter niet. Een verse kopie werkt daarbij beter. Je kan de kopie nat maken met een oplosmiddel en overbrengen op een steen (dit werkt ook op een etsplaat).
Werkwijze:
- start met een voorbereide steen (zie steen voorbereiden) en een daarop afgestemde pers
- verwarm de steen (met een haardroger)
- leg de kopie, met de prent onderaan, op de steen
- dep met watten onbedrukt krantenpapier met aceton of biosol (dus niet onderdompelen)
- plaats het verzadigde krantenpapier op de kopie
- sluit onmiddellijk af met plastic om het verdampen van het oplosmiddel tegen te gaan
- leg het timpaan (ingevette karton) hierop
- laat het geheel onder druk een tiental keer door de pers gaan
- nadien verwijder je de kopie, het krantenpapier en de plastic, de prent staat nu op de steen
- de steen is nu klaar voor de eerste preparatie (zie ‘beeld fixeren’)
- na de eerste preparatie en ter voorbereiding van de tweede preparatie was je het kopieermateriaal (toner/inktpoeder) uit met het materiaal waarmee je het hebt overgezet, dus als dat aceton was, moet je nu ook aceton gebruiken
- verder volg je de normale procedure vanaf de tweede preparatie
Paul Cézanne, zelfportret, 1898, transferlitho op papier
Zelf lithotransferpapier maken met krantenpapier, eiwit, gom en water
