Een beeld op de steen fixeren

De werking van lithografie is gebaseerd op de hydrofobe eigenschap van vette inkt en de hydrofiele eigenschappen van Arabische gom. Dankzij een reeks van drie preparaties, zogenaamde ‘inzuringen’, fixeert de lithograaf het ‘vette’ getekende beeld op de steen. Dit gebeurt door die vette laag, die later inkt zal opnemen en water zal afstoten, in de oppervlaktehuid van de steen te verankeren. De niet vette delen – waar dus niet getekend is – zullen wel nat worden maar geen inkt opnemen. Daarom moet het ‘vette’ tekenmateriaal eerst inwerken op de steen zodat het beeld in de steen verankerd zit. Daarna vervangt men het tekenmateriaal door drukinkt, die zich op zijn beurt moleculair zal nestelen in de poriën van de steen, zodat het beeld nadien kan gedrukt worden.

Eerste preparatie

Nadat de tekening is aangebracht op de steen zorgt de eerste preparatie voor een stabilisatie van het beeld op de steen.

Werkwijze:

• Breng een dunne laag talk aan met watten, dit verhindert dat de tusche (lithografische inkt) snel kan oplossen in de natte gom.
• Breng dan een laag zuivere Arabische (zoete) gom aan met een vochtige maar goed uitgeknepen spons.
  • werk steeds vanuit het midden naar de randen toe
• Behandel, voordat de gom droogt, de volledige tekening met zure gom met een sponsje.
  • Indien nodig behandel je de donkere vette delen van de tekening met een penseel met extra sterke zure gom.
  • Verspreid nadien met spons over de hele steen. Dit is om te voorkomen dat de tekening later zal dichtslibben. Het salpeterzuur in de gom zorgt ervoor dat de vette tusche dieper in de korrels van de steen trekt.
  • Afhankelijk van het tekenmateriaal is die zuring niet nodig. Voor hard krijt is het bijvoorbeeld niet altijd nodig (PH waarde van de gom is dan genoeg) en voor zacht vetter krijt wel iets. Vaak wordt die krijtlaag wel wat mee gezuurd als je de rest van de steen aan het zuren bent (vandaar dat je die niet altijd zelf direct zuurt).
  • Let op, als je te veel zuur gebruikt of het te lang laat inwerken, kunnen details verloren gaan.
• Dep het volledige oppervlak met zoete gom, zorg dat de laag niet te dik is.
• Laat de steen minstens een halve dag rusten, zodat alles kan stabiliseren.

Tweede preparatie

Tijdens de tweede preparatie vervangt de lithograaf het vette tekenmateriaal door preparatie-inkt.

Werkwijze:

• Met een uitgeknepen spons week je de gom op de steen los.
  • De spons mag niet te nat zijn want dan loopt het tekenmateriaal uit. Breng geleidelijk een beetje zuivere Arabische (zoete) gom aan met de spons en ga meerdere keren over de afbeelding om de opgedroogde gom goed los te maken. Op het einde moet een dunne en volledig vloeibare laag gom op de hele steen staan.
• Wrijf het volledige oppervlak van de steen droog met gaasdoek.
  • Zorg ervoor dat je een propere doek hebt en vernieuw het oppervlak van het doek regelmatig. Eigenlijk wordt de gom zo van de tekening afgewreven en staat er enkel nog een zeer dunne laag gom op de niet betekende delen. Zorg er ook voor dat je doek niet nat wordt (vermijd water!), daardoor kan de tekening beschadigd worden.
  • Was na het hele proces de doeken goed uit en hang ze te drogen.
• De tekening is nu onbedekt en kan uitgewassen worden met terpentijn.
  • Giet een plasje terpentijn uit over de tekening
  • Was de tekening zacht uit (laat de terpentijn het werk doen) met een droge (!) doek.
  • In plaats van terpentijn kan je ook een mengsel van 50% terpentijn met 50% uitwastinctuur (Martelin, asfaltum) gebruiken. Dit is zeker nuttig als het om zeer lichte en kwetsbare tekeningen gaat. Dit helpt de tekening beter te hechten en kan ook helpen als je veel afdrukken wil maken. Hoe langer dit mengsel kan intrekken, hoe beter de werking. Dit mengsel is zeer vloeibaar en moet zeer goed en gelijkmatig droog gemaakt worden.
  • Zorg ervoor dat al het tekenmateriaal verdwenen is, je zal nog slechts een ‘geest’ van de tekening op de steen zien. De vette terpentijn (of het mengsel) heeft nu de plaats ingenomen van de ‘vette’ tekening.
• Breng een dunne laag preparatie-inkt aan over de volledige steen met de lederen rol.
  • Zet de inkt zeer dun op de steen door in verschillende richtingen in te rollen. Gebruik niet te veel inkt, je kan nadien altijd inkt bijzetten. Zorg er wel voor dat de steen uiteindelijk helemaal zwart is.
  • Opgelet, indien je niet beschikt over een lederen rol kan je dit ook met een rubber rol doen, maar de werkwijze is anders, namelijk eerst de steen bevochtigen en enkel de prent inkten.
• Breng water op de steen aan door er een spons over uit te druppelen. Rol dan de tekening open met een aangepaste rol. Dit is een magisch en spannend moment: de tekening komt opnieuw te voorschijn.
  • Dit kan een met een rubber inktrol of een gladde lederen inktrol.
  • Voeg water toe als het te droog wordt, neem het vuile water weg, zodat de vetdeeltjes in dat water geen ongewenste sporen achterlaten.
  • Als de tekening helder staat, zet de steen dan bijna droog met een droge spons.
• Zolang de steen licht vochtig is kan je voorzichtig preparatie-inkt bijzetten met de lederen rol
  • Na het inrollen niet meer met de spons overgaan.
  • Wapper droog (of wacht tot alles droog is) en controleer met een vergrootglas of de vette delen voldoende inkt bevatten. Het kan zijn dat de tekening nu iets zwaarder staat.
  • Als er voldoende inkt op staat kan je in principe nu een proefdruk maken, maar het is aan te raden dit in een later stadium te doen.
• Breng een dunne laag talk aan met watten.
• Verwijder eventuele ongewenste sporen door te schuren of te zuren, gebruik hiervoor een puimsteen of een stukje vilt
• Breng dan een laag zuivere Arabische (zoete) gom aan met een vochtige spons.
• Behandel, voordat de gom droogt, de tekening met zure gom, sterker dan tijdens de eerste preparatie.
• Dep het volledige oppervlak met zoete gom, zorg dat de laag niet te dik is.
• Zet de gom weer dun met gaasdoek.

Derde preparatie

De tekening staat nu opnieuw open en kan uitgewassen worden.

Werkwijze:

• Was opnieuw uit met terpentijn of een aangepast middel (zie hoger).
• Breng opnieuw een dunne laag preparatie-inkt aan met de lederen rol over de volledige steen.
• Breng water op de steen aan door er een spons over uit te druppelen. Rol dan de tekening open met de aangepaste rol. Het beeld verschijnt opnieuw. Verwijder het vuile water, zodat vetdeeltjes geen ongewenste sporen kunnen opleveren;
• Zolang de steen licht vochtig is kan je voorzichtig inkt bijzetten met de lederen rol
  • Na het inrollen niet meer met de spons overgaan.
  • Wapper droog (of wacht tot alles droog is) en controleer met een vergrootglas of de vette delen voldoende inkt bevatten.
• Intalken.
• Voer eventuele correcties uit en maak de randen schoon door te schuren (puimsteen) of te zuren (vilt, penseel).
• Breng dan een laag zuivere Arabische (zoete) gom aan met een vochtige spons.
• Behandel, voordat de gom droogt, de tekening met zure gom, zachter dan voordien.
• Dep het volledige oppervlak met zoete gom, zorg dat de laag niet te dik is.
• Laat de steen minstens een dag rusten, zodat alles kan stabiliseren. Nadien kan je drukinkt aanbrengen: zie hier.

Arabische gom wordt op de steen gezet tijdens de eerste preparatie

Na het oplossen van de gom tijdens de tweede preparatie wordt de gom opgewreven met een gaasdoek, dit moet snel gaan

Rudy wast de tekening uit met een mengsel van terpentijn en Martelin

De tekening is bijna volledig verdwenen, de zogenaamde ‘geest’ verschijnt

De steen wordt volledig ingerold met peninkt tijdens de tweede preparatie

Het vuile water drijft boven de tekening tijdens het uitrollen van de inkt bij de tweede preparatie

Ronald wappert de steen droog na het ininkten tijdens de derde preparatie