Er zijn verschillende negatieve technieken bij steendruk mogelijk. Naast manière noire, acid tinting en lo-shu wash heb je bijvoorbeeld de ‘omgekeerd-beeld-techniek’. Het principe van de negatieve technieken is dat je van een zwart beeld vertrekt en daarin met witte lijnen of vlakken een beeld creëert. Bij manière noire gaan we lijnen schrapen in dat zwarte vlak, bij acid tinting gaan we met zure gom witte vlakken creëren, bij lo-shu wash brengen we in feite de witte elementen aan voor we het vlak zwart maken en bij de ‘omgekeerd-beeld-techniek’ zetten we een positief beeld om in een negatief beeld (zwart wordt wit en omgekeerd). Ingewikkeld maar… het zal op deze en de volgende pagina’s hopelijk wat duidelijker worden. En voor de volledigheid, als je deze vier technieken beheerst, zal je ontdekken dat er nog allerlei varianten mogelijk zijn.
We starten met de manière noire of de asphaltumtechniek, de meest gangbare van de negatieve procedés, ontwikkeld in de vroege 19de eeuw. De manière noire is vergelijkbaar met de mezzotint, die beter gekend is van de graveerkunst.
Voorbereiding
Bij deze methode gaan we de steen zwart maken met een mengeling van asphaltpoeder en terpentijn. Dit mengsel (dat we drie dagen laten trekken) heet asphaltumlak. Asphaltum is ook kant en klaar in de winkel te koop.
- Recept voor asphaltumlak:
- voeg kleine hoeveelheden asphaltumpoeder toe aan een hoeveelheid terpentijnolie, meng dit en laat het een dag staan, het poeder lost traag op.
- Het mengsel moet nog net vloeibaar zijn. Indien het nog te lopend is, blijf je kleine hoeveelheden toevoegen, mengen, en dan laat je het opnieuw een dag staan, totdat je de gewenste viscositeit bereikt.
- Eventueel kan je er een kleurstof aan toevoegen: lampenzwart of eventueel terre sanguine.
- Je kan het mengsel verzachten met lavendelolie en verharden met mastiekhars.
Werkwijze:
- Schuur de steen
- Een grein met korrel #180 à #220 is perfect, best niet te fijn
- Zet eventueel een gomlaag aan de randen om een witte boord te creëren
- Breng de asphaltumlak aan
- Doe dit met een propere doek of borstel
- Rol de smurrie daarna uit met een rubberen rol zodat de steen gelijkmatig bedekt is
- Haal het teveel weg door de rol af te rollen op onbedrukt krantenpapier, de eindlaag op de steen mag niet te dik zijn.
- Sommige lithografen voorzien een tweede laag, sommigen rollen dit ook nog in met inkt, beide handelingen zijn niet strikt noodzakelijk
- Laat de steen een dag staan
- Doe dit onder een kartonnen afdakje dat de steen niet raakt.
- Zo vermijd je stof in de asphaltumlaag
Tekenen
Kenmerkend is dat het asphaltum zuurbestendig maar niet krasbestendig is. Tekenen in de asphaltumlak kan dus door te schrapen of krassen met een tekennaald, schuurpapier, een mesje of zelfs door met een dremel lak weg te halen. Belangrijk is dat je de steen niet beschadigd en enkel de laklaag weghaalt. Asphaltum is oplosbaar met terpentijn, hier kan je dus mee experimenteren. Was de steen af met water als er teveel water op ligt.
Preparaties
Eerste preparatie:
- Behandel het volledige oppervlak met zure gom
- De gom mag vrij sterk zijn. Hierdoor zullen de onbedekte delen – de tekening – geen inkt meer opnemen
- Dep de gom en laat hem een dag staan.
- Verwijder de volgende dag de gomlaag met spons en water
- Zet inkt op de asphaltumlaag
- Vergeet niet de steen nat te houden
- Talk in
- Voer eventueel correcties uit
- Behandel het volledige oppervlak met zoete gom
- Zuur in, lichter dan de eerste keer
- Dep de gom en laat hem een dag staan.
In de tweede preparatie gaan we de tekening openzetten en het oorspronkelijke ‘tekenmateriaal’, in dit geval de asphaltumlak, vervangen door drukinkt. In tegenstelling tot bij de ‘gewone’ steendruk, wassen we nu uit met petroleum in plaats van met terpentijn.
Werkwijze:
- Zet de gom dun
- Was de asphaltumlak uit met petroleum
- Wrijf de tekening dan in met het vette Martelin
Drukken
- Inkt de prent in
- voor zwarte druk gebruik je de techniek op de volledige steen
- voor kleur enkel op de prent
- uitleg bij https://www.steendruk.be/basistechnieken/inkt-op-steen/)
- Drukken maar!
Botanische tuin van Ninfa in Italië, manière noire, Rudy De Graef, 2020
De lithograaf rolt de steen in met asphaltumlak (foto R. De Graef)
De steen is bijna volledig bedekt met een dunne laag asphaltumlak (foto R. De Graef)
Vlaams interieur, manière noire, Rodolphe Bresdin, 1856 (Wikimedia)
