Dit is een techniek waarbij een ander medium gebruikt wordt dan steen, met name metalen platen. De techniek is verder zeer vergelijkbaar met de klassieke steendruk en werkt dus ook op het principe dat water en vet elkaar afstoten. Maar er zijn heel wat verschillen! Het voordeel van metaalplaten is dat ze dunner zijn, minder wegen en dus makkelijker te verplaatsen en te stockeren. De lithografische platen zijn ook goedkoper dan de relatief dure stenen. Misschien nog belangrijker is dat je een andere tekenstructuur kan creëren op een plaat, in dat opzicht kan je dus prenten creëren die met een steen niet mogelijk zijn. Tenslotte vermelden we nog de mogelijkheid om ze te combineren met steen, bijvoorbeeld als je in meerdere kleuren wil gaan drukken.
Wij werken met aluminium platen, zink is ook mogelijk. De lithografische metaalplaten zijn in de handel verkrijgbaar. Ze worden op een machine met stalen knikkers getrild en zo voorzien van een grein (#220 is het meest geschikt). Je kan de platen op maat kopen of zelf versnijden met een metaalschaar (leuk werkje) of zelfs met een stevig mes als je met aluminum werkt. Metalen platen kunnen eventueel opnieuw gegreind worden, al is het niet evident om nog iemand te vinden die dat kan.
Tegen-etsen
Na het op maat snijden, vijl je best de kanten af, zodat er geen bramen zijn die je papier (of je hand) kunnen beschadigen. Spoel de plaat goed proper met water. Nu ontzuur je de plaat, om ze opnieuw vetgevoelig te maken. Dat doe je met een verzadigde aluinoplossing. Die kan je maken door 100 gram aluin op te lossen in water, van zodra het aluin niet meer oplost is het water verzadigd. Per liter voeg je daar 23 druppels fosforzuur aan toe (1). Breng deze zogenaamde ’tegen-ets’ met een zuivere spons aan op de zuivere plaat (spoel ze desnoods eerst met water) en laat het mengsel een paar minuten intrekken. Spoel daarna de plaat goed met zuiver water en wapper de plaat droog, je kan ze ook met een katoenen doek drogen.
Drie potjes zure gom
Indien nodig kan je een ondertekening aanbrengen met niet vette materialen, zoals houtskool of krijt. Daarna kan je tekenen, hiervoor kan je alle klassieke lithografische materialen gebruiken. Experimenteer en breng inkt aan met al wat je onder handen krijgt: zo ontstaan soms mooie texturen. Houd rekening met de grootte van de steen die je zal gebruiken als basis voor de plaat (zie verder) en met het papierformaat. Aluminium laat – in tegenstelling tot zink – geen zogenaamde peau de crapaud-wassing toe, je kan er wel sterkere contrasten mee bereiken (2). Vlakken die onbedekt moeten blijven – de witte delen in je tekening – kan je eventueel afdekken met een laagje zoete gom. Als de tekening droog is, kan je de plaat prepareren.
Dat doe je door eerst colofonium aan te brengen (indien nog natte delen) en daarna talk. Nu kan je een laagje zoete Arabische gom aanbrengen. Je zuurt de tekening in de natte gom met zure gom, zet dun en laat dat drogen. Maak hiertoe drie types zure gom: 9 druppels fosforzuur/100cl gom voor de lichte delen, 13/100 voor de normale delen en 25/100 voor de donkere delen: onze drie potjes zure gom. Dit bruist niet op de plaat, zoals zure gom dat wel op steen doet, je hebt dus geen visuele controle over de impact van het zuur op de plaat, daarom moet de verhouding goed gerespecteerd worden. Na het etsen spoel je de zure etsgom weg en laat je de plaat opnieuw drogen. Dan breng je een laag zoete gom aan, zet die dun en ga een nachtje rusten.
Tweede preparatie
Spoel nu uit met terpentine (goedkoper, verschraalt het beeld) of terpentijnolie (duurder maar stabieler) of lithotine en breng een laagje inkt (of eventueel asphaltum) aan. Nu kan je de gom wegwassen en de (vochtige) plaat voorzichtig inkten. Een ideaal moment om correcties door te voeren en een tweede maal met talk en zure gom te prepareren. Na het drogen opnieuw uitwassen met water, drogen en voorzien van een dungezette laag zoete gom.
Drukker drukken maar
Plak met een beetje gom je plaat vast op een steen, zodat de plaat niet kan bewegen. Je gebruikt een steen om voldoende hoogte te krijgen op je lithopers. Neem een steen die iets kleiner is dan de plaat, anders komt de gom ertussenuit en zuigt de plaat zich vast aan de steen. Je moet hier bij het tekenen uiteraard rekening mee houden. Het papier is dan weer iets kleiner dan de plaat, maar bij voorkeur groter dan de beeldmaat (grootte van je prent). Je kan de plaat nu inkten zoals je dat met een steen doet: gom wegwassen, vochtig houden en inkt met de rubberrol aanbrengen. Je kan eventueel ook drukken met een etspers.
De grote kuis
Na het drukken kan je de plaat inkten, talken en voorzien van een gomlaag. Zorg dat de achterzijde goed droog is en pak het geheel in met onbedrukt krantenpapier. Breng eventueel een label aan, zodat je nadien nog weet wat er in je pakje zit. Op die manier kan je de plaat nadien opnieuw drukken.
Benodigdheden
- zink- of aluminium lithoplaat
- aluinoplossing
- fosforzuur
- lithografische steen, iets kleiner dan je lithografische plaat
- klassiek lithografisch tekenmateriaal
- (lithografisch) drukpapier, op voorhand op maat gesneden
- onbedrukt krantenpapier
- zuivere gom
- penseel
- 2 sponzen: 1 voor deppen van gom en 1 voor wegnemen water
- 2 kommen water
- inktrol rubber
- zwarte preparatie-inkt
- inktsteen (of eventueel een glasplaat)
Meer info
(1) je kan ook werken met 46 g salpeterzuur, 154 cc aluin en 1 liter water.
(2) meer hierover in Tamarind Book of Lithography: Art & Techniques
Plaat met proefvlakjes uitgevoerd met verschillende tekenmaterialen en wisselende technieken en met aangepaste etsgraad
Potjes met zure gom in verschillende sterktes
De proefplaat ligt klaar op de pers
Drogende drukken
We drukken met Archival Crayon Black Litho, gemengd met Archival Process Black (of Blue kan ook)
