Hoort deze bijzondere alternatieve lithografische techniek eigenlijk wel bij de lithografie? In plaats van met stenen werkt de steendrukker immers met polyesterplaten of -papier! Op die polyesterplaten kun je tekenen met verschillende materialen die de inkt zullen vasthouden en zo kunnen afgedrukt worden. De achterliggende principes zijn gelijkaardig aan die van de traditionele steendruk, al gaat het hier niet letterlijk over de afstoting van water en vet. Je kan deze techniek op een lithopers of op een etspers toepassen en zelfs zonder pers, met een lepel bijvoorbeeld, kan je drukken maken. Niet alleen voor beginnende lithografen is dit een boeiende manier om eenvoudig en niet-toxisch aan de slag te gaan. Tijd om te experimenteren!
Voorbereiding
Je kan polyestervellen in verschillende formaten kopen en zelfs op een rol en er zijn verschillende benamingen gangbaar, zoals Prontoplates, ZAcryl D2p plates (direct to plate). Voor wie niet over grote lithografische stenen beschikt kan dit een alternatief zijn om op groot formaat te werken. Best is de tekening kleiner dan het vel polyester te maken, dat is handiger bij het inkten, het vel heeft anders de neiging om aan de inktrol te blijven plakken. Voorzie dus een marge aan alle zijden van ongeveer 4 cm. Je kan uiteraard ook tot op de rand werken – dat zal gewoon wat lastiger zijn tijdens het inkten – en je kan je platen zelfs in de meest diverse vormen knippen.
Tekenen
Tekenen of schilderen kan met watervaste stiften en een doodgewone balpen, maar ook met Indische inkt, lithokrijt en zelfs met fotokopie-toner. Je kan er dus ook met een laserprinter op printen (1) of wassingen met toner maken (met deze techniek kan je dus net zoals bij de traditionele lithografie zeer mooie effecten verkrijgen). Je kan de verschillende tekenmaterialen ook combineren. Als je met balpen werkt moet de inkt enkele uren drogen of haal je het vel door een lamineermachine. Bij toner (laserprinter) is het nodig dit in te bakken (oven 225°, 10 minuten, best op een gladde plaat en afdekken met bakpapier).
Drukken
Als de tekening af is leg je een steen op de lithopers (2) en stel je alles goed af, alsof je de steen zelf gaat afdrukken. De steen dient deze keer echter enkel als basis om het vel polyester op te leggen. Zet niet te veel druk, daardoor zal de prent minder lang meegaan. Dep wat Arabische gom aangelengd met water op de steen en leg er het polyestervel op met de betekende kant aan de bovenzijde. Hierdoor blijft het vel mooi aan de steen kleven. Spons daarna het vel in met water met een scheutje arabische gom en dep het daarna met een drogere spons af.
Daarna bereid je de inkt. Best is dit een niet te stijve inkt, deze kan de tekening verknoeien, het plaatje verwarmen, kan helpen. Rol de inkt uit met de inktrol op de licht vochtige plaat, doe dit onder zachte druk in verschillende richtingen, waarbij je systematisch het hele oppervlak bereikt. Dit herhaal je minstens een drie- à viertal keer, zorg ervoor dat je de plaat telkens bevochtigt vooraleer je er nieuwe inkt op aanbrengt. Check of er voldoende inkt aanwezig is vooraleer je effectief gaat drukken. Indien de tekening tot aan de rand van het polyesterplaatje reikt, kan het handiger zijn deze op een andere plek in te inkten en na het inkten op de juiste plek te leggen. Best is hier wat mee te experimenteren om een smeerboel te vermijden.
Het teveel aan inkt haal je weg met de spons. Als er zich vlekken vormen (het zogenaamde ‘tonen’ of ‘scummen’) haal je die weg met een beetje tandpasta en een oude borstel of een stukje vilt. Je kan hiervoor ook een beetje Arabische gom met een paar druppels citroenzuur gebruiken. Als het polyestervel voldoende inkt heeft opgenomen leg je er een vel papier op Je kan ook eerst het drukpapier leggen – dat al dan niet eerder bedrukt is – en er dan het geïnkte polyestervel omgekeerd opleggen. Daarna dek je het af met wat vellen onbedrukt krantenpapier en dan gaat de ingevette timpaan erop en haal je het door de pers.
Na het drukken
Als je de plaat nadien nog wil drukken, druk ze dan een aantal keer af op onbedrukt krantenpapier, zodat de inkt er zoveel mogelijk af is. Reinig daarna met een mengsel van water, Arabische gom en citroenzuur. Spoel de plaat en bedek ze met een laagje gom.
Veel succes!
Zie ook de blog op polyesterlitho op https://www.steendruk.be/litholiefde-in-tijden-van-corona/
Benodigdheden:
- tekenmateriaal: watervaste stiften, hard lithokrijt, balpen, Chinese inkt, toner,…
- (lithografisch) drukpapier, op voorhand op maat gesneden
- onbedrukt krantenpapier
- zuivere gom
- penseel
- 2 sponzen: 1 voor deppen van gom en 1 voor wegnemen water
- 2 kommen water
- inktrol
- zwarte preparatie-inkt
- (eventueel) magnesiumcarbonaat en/of lithovernis om de drukinkt aan te passen
- inktsteen (of eventueel een glasplaat)
- tandpasta en een oude borstel of een stukje vilt
- citroenzuur
Meer info:
(1) Uitgebreide informatie over bijkomende technieken op polyester, zoals het creëren van polyesterplaatjes met digitale afbeeldingen vind je onder meer bij Kevin Haas: http://kevinhaas.com/printmaking en bij Polymetaal.
(2) Je kan dit ook met een etspers doen, net zoals met andere lithografische metalen platen, gebruik dan geen vilt en een niet-ingevette timpaan. Experimenteer om de juiste druk te vinden.
Vallende figuren op een polyesterplaatje getekend met watervaste stift
Het drukpapier, gesneden, gevouwen en voorzien van een streepje oranje aquarel: we willen een 3D-afdruk maken…
De afdruk van het polysterplaatje op het drukpapier, de druk is niet perfect, er zit nog heel wat ruis op, maar soms is dat gewoon mooi.
Na het drogen brengen we proefdruk in de juiste vorm
De tekening wordt verschillende malen op hetzelfde papier gedrukt en na droging in een kistje achter glas geplaatst: onze ‘3D- litho’ is af!
Het eindresultaat
